Kodeks pracy a urlop bezpłatny — ZUS i ubezpieczenie

Wyobraź sobie, że pewnego dnia budzisz się z nieodpartą chęcią zmiany. Może to pragnienie podróży dookoła świata, a może potrzeba skupienia się na rodzinie lub realizacji długo odkładanych marzeń. Nagle urlop wypoczynkowy wydaje się zbyt krótki, a standardowe rozwiązania niewystarczające. To właśnie w takich momentach może przydać się urlop bezpłatny.

Z jednej strony zyskasz wolne od pracy i dni, które możesz wykorzystać, jak tylko zechcesz. Z drugiej jednak nie wszyscy wiedzą o tym, że urlop bezpłatny może wywrócić do góry nogami prawa pracownicze. Bo co dokładnie dzieje się z Twoim ubezpieczeniem, gdy przestajesz na jakiś czas pracować? Jak urlop bezpłatny wpływa na twoje świadczenia? W tym artykule rozwiewamy wszystkie wątpliwości!

 

Czym jest urlop bezpłatny i kiedy można z niego skorzystać?

Urlop bezpłatny to czasowe zwolnienie pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę (bez względu na wymiar czasu pracy) z obowiązku świadczenia pracy, podczas którego pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia. Zgodnie z art. 174 § 1 Kodeksu pracy, pracodawca może udzielić urlopu bezpłatnego na pisemny wniosek pracownika. We wniosku należy podać okres trwania urlopu bezpłatnego. Nie ma natomiast obowiązku podawania przyczyny składania wniosku, choć jest to dobra praktyka, która może pozytywnie wpłynąć na relacje z pracodawcą.

Na co można wykorzystać urlop bezpłatny?

Pracownik może wnioskować o urlop bezpłatny z różnych powodów, w tym np. na:

• podjęcie innej pracy na podstawie umowy o pracę  lub na podstawie umowy cywilnoprawnej (o ile odbywa się to w zakresie przepisów prawa i ewentualnej umowy o zakazie konkurencji)
• sprawowanie opieki nad dzieckiem,
• odpoczynek po wyczerpaniu urlopu wypoczynkowego,
• podnoszenie kwalifikacji (jeżeli podnoszenie kwalifikacji zawodowych ma miejsce z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy, czasami przysługuje szczególny urlop szkoleniowy lub zwolnienie z części lub całego dnia pracy).

Warto zaznaczyć, że pracodawca nie może wysłać Cię na przymusowy urlop bezpłatny, ale nie ma też obowiązku udzielania zgody na przerwę w pracy na Twoją prośbę — może odmówić bez podania przyczyny. Dlatego warto przedstawić powód ubiegania się o czasowe zwolnienie z wykonywania pracy. Gdy nakreślisz pracodawcy przyczyny, może przychylniej spojrzeć na wniosek.

 

Ile dni może trwać?

Kodeks pracy nie określa maksymalnego wymiaru urlopu bezpłatnego. Jego długość zależy od porozumienia między pracownikiem a pracodawcą i może trwać od jednego dnia do nawet kilku lat. Jednak ostatecznie wymiar urlopu zależy od wniosku pracownika, a zgoda na urlop od decyzji pracodawcy. Pracodawca nie może udzielić urlopu niezgodnego z wnioskiem (np. krótszego). Co więcej, w Kodeksie pracy znajduje się zapis, który mówi o tym, że gdy urlop trwa dłużej niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.

 

Urlop bezpłatny a ZUS — Jak urlop bezpłatny wpływa na ubezpieczenia pracownika?

 

Ubezpieczenie zdrowotne podczas urlopu bezpłatnego

Pracownik korzystający z urlopu bezpłatnego traci prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej po upływie 30 dni od rozpoczęcia urlopu. Po tym czasie pracownik i zgłoszeni przez niego członkowie rodziny tracą prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych przez NFZ.

Ubezpieczenie chorobowe i świadczenia macierzyńskie

Podczas urlopu bezpłatnego pracownik nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu. Oznacza to, że:

• Nie przysługuje mu zasiłek chorobowy za okresy niezdolności do pracy przypadające w czasie urlopu bezpłatnego.
• Nie nabywa prawa do zasiłku macierzyńskiego, opiekuńczego czy świadczenia rehabilitacyjnego.

Ubezpieczenie emerytalne i rentowe

Urlop bezpłatny to inaczej zawieszenie stosunku pracy, a to oznacza, że ten nie wlicza się do stażu pracy. Tym samym pracownikowi przebywającemu na urlopie bezpłatnym nie przysługuje ubezpieczenie emerytalne i rentowe. W tym czasie nie są odprowadzane składki na te ubezpieczenia, co może mieć wpływ na przyszłe świadczenia emerytalne lub rentowe.

Składki ZUS na urlopie bezpłatnym

Podczas urlopu bezpłatnego pracodawca nie odprowadza za pracownika składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Pracodawca ma jednak obowiązek poinformować ZUS o przerwie w podleganiu ubezpieczeniom społecznym oraz składać co miesiąc imienne raporty ZUS RSA.

Wyjątkiem, w którym pracownikowi przebywającemu na urlopie bezpłatnym przysługują wszystkie powyższe świadczenia i prawo do ubezpieczeń jest sytuacja, gdy podczas przerwy w pracy u obecnego pracodawcy, podejmuje zatrudnienie w innej firmie.

Powrót z urlopu bezpłatnego

Po zakończeniu urlopu bezpłatnego pracownik wraca na swoje poprzednie stanowisko. Pracodawca ma obowiązek ponownie zgłosić pracownika do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. W trakcie przebywania na urlopie bezpłatnym. W trakcie przebywania na urlopie bezpłatnym pracownikowi nie można wypowiedzieć umowy. Wyjątkiem są sytuacje, w których pracodawca ogłasza upadłość lub gdy zakład ulega likwidacji — wtedy pracownik może zostać zwolniony w ramach zwolnień grupowych.

 

Urlop bezpłatny a inne urlopy

Urlop bezpłatny jest niezależny od innych rodzajów urlopu (chociaż wpływa na wymiar urlopu wypoczynkowego). Pracownik może wnioskować o urlop bezpłatny, nawet jeśli ma jeszcze niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Warto pamiętać o Nowelizacji Kodeksu pracy z 2023 roku, która wprowadziła dwa nowe urlopy:

• dodatkowe 2 dni lub 16 godzin w ciągu roku kalendarzowego z powodu działania siły wyższej (jest to urlop płatny w wysokości 50% wynagrodzenia),
• dodatkowe 5 dni bezpłatnego urlopu opiekuńczego.

 

Urlop bezpłatny, ZUS i ubezpieczenie — najczęściej zadawane pytania

 

1. Czy podczas urlopu bezpłatnego przysługuje zasiłek chorobowy?

Nie, zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadające w czasie urlopu bezpłatnego.

 

2. Co zrobić, jeśli podczas urlopu bezpłatnego straci się ubezpieczenie zdrowotne?

Można zostać zgłoszonym do ubezpieczenia zdrowotnego jako członek rodziny (np. przez pracującego małżonka) lub zawrzeć dobrowolną umowę z NFZ.

 

3. Czy urlop bezpłatny wpływa na staż pracy?

Zasadniczo okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do stażu pracy. Wyjątkiem jest urlop bezpłatny udzielony w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy na podstawie porozumienia między pracodawcami, a także m.in. urlop bezpłatny udzielony pracownikowi powołanemu do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie oraz żołnierzowi rezerwy, urlop bezpłatny udzielony pracownikowi młodocianemu na czas ferii itd.

 

4. Jakie dokumenty są potrzebne do wniosku o urlop bezpłatny?

Wystarczy pisemny wniosek pracownika o udzielenie urlopu bezpłatnego ze wskazaniem okresu trwania urlopu. Pracownik nie ma obowiązku podawania przyczyny składania wniosku.

 

Urlop bezpłatny może otworzyć przed pracownikiem nowe możliwości, ale wymaga też ostrożnego podejścia. W końcu ma znaczący wpływ na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a także na przyszłe świadczenia emerytalne. Decyzja o skorzystaniu z urlopu bezpłatnego powinna być więc dobrze przemyślana i poprzedzona dokładną analizą własnej sytuacji. Pamiętaj, że urlop bezpłatny to nie tylko przerwa w pracy, ale też czas, który może wpłynąć na Twoją karierę i życie osobiste. Wykorzystaj go mądrze, z pełną świadomością jego konsekwencji i możliwości.